Wystawa
Maria Curie (1867–1934), z domu Skłodowska, fizyczka i chemiczka, jest dzisiaj znana z tytułu odkrycia dwóch pierwiastków: radu i polonu, oraz przełomowych badań nad radioaktywnością. W tym rozdziale poznamy jej skromne początki i drogę, jaką pokonała, aby stać się pierwszą kobietą w historii, która zdobyła nagrodę Nobla, pierwszą osobą — i jedyną kobietą — która sięgnęła po tę nagrodę dwa razy, a także jedyną osobą, która dokonała tego w dwóch różnych dziedzinach.
Maria Salomea Skłodowska urodziła się w 1867 r. w Warszawie, znajdującej się wówczas na terytorium Królestwa Polskiego (Kongresowego), stanowiącego część Cesarstwa Rosyjskiego. Maria była najmłodszym z pięciorga dzieci małżeństwa nauczycieli, Bronisławy i Władysława Skłodowskich. Ojciec Marii był wykładowcą matematyki i fizyki — przedmiotów, które zafascynowały również Marię.
Maria otrzymała wykształcenie ogólne w lokalnych szkołach, a jej ojciec przekazał jej pewną wiedzę naukową. Ponieważ w owych czasach wykształcenie uniwersyteckie było niedostępne dla kobiet, Maria potajemnie studiowała na warszawskim Uniwersytecie Latającym, konspiracyjnych kursach uniwersyteckich dla kobiet. Kursy były organizowane w różnych miejscach w całym mieście, a ich adres był często zmieniany, aby zapobiec aresztowaniu nauczycieli i studentek przez rosyjskie władze.
W 1891 r. Maria podążyła w ślady swojej starszej siostry, Bronisławy, i wyjechała na studia do Paryża. Na Sorbonie ukończyła dwa kierunki: matematykę i fizykę, studiując w ciągu dnia i dając wieczorami korepetycje, aby móc opłacić naukę.
Trzy lata później w Paryżu Maria poznała człowieka, który został jej partnerem w badaniach naukowych i mężem, Pierre'a Curie, wykładowcę w paryskiej Szkole Fizyki i Chemii. Gdy się pobrali w 1895 r. Maria zmieniła nazwisko na Skłodowska-Curie, woląc zachować polską część swojego nazwiska zamiast po prostu przyjąć nazwisko męża.
Małżeństwo Curie zamieszkało w Paryżu i rozpoczęło pionierskie badania nad niewidzialnym promieniowaniem uranu — nowym zjawiskiem odkrytym niedługo wcześniej przez profesora Henriego Becquerela. W trakcie swoich badań nabrali przekonania, że odkryli nowy pierwiastek chemiczny. Udało im się wyodrębnić czarny proszek o poziomie radioaktywności wielokrotnie przekraczającym radioaktywność uranu. Nowemu pierwiastkowi nadali nazwę polon (na cześć ojczyzny Marii).
Dalsze badania zasugerowały obecność innego, jeszcze bardziej radioaktywnego pierwiastka, któremu nadali nazwę „rad”. W 1898 r. małżeństwo Curie ogłosiło publikację przedstawiającą mocne dowody na istnienie nowego pierwiastka, nie dysponowali jednak jeszcze jego fizyczną próbką. Potrzebne było kilka lat fizycznej ciężkiej pracy państwa Curie, polegającej na szlifowaniu, rozpuszczaniu, wytrącaniu itp., aby wyodrębnić nowy pierwiastek.
Marii udało się w końcu wyizolować rad (w postaci chlorku radu) w 1902 r., jednak droga do jego odkrycia była trudna i wyboista.
Badania prowadzone przez małżeństwo Curie były niebezpieczne dla zdrowia, chociaż nie zdawali sobie wtedy z tego w pełni sprawy. Zaczęli odczuwać słabość i fizyczne wyczerpanie, co obecnie rozpoznano by jako objawy zatrucia popromiennego.
W 1903 r. Maria i Pierre Curie otrzymali nagrodę Nobla z fizyki, wspólnie z Henrim Becquerelem, za prowadzone wspólnie badania nad radioaktywnością. W tym samym roku Maria obroniła doktorat z fizyki.
W 1906 r. życie Marii zostało naznaczone tragedią, gdy Pierre Curie zginął w wypadku ulicznym, pod kołami wozu konnego. Niemniej jednak niezłomny duch Skłodowskiej-Curie nie pozwolił jej przerwać pracy. Zajęła miejsce swojego zmarłego męża jako profesor fizyki ogólnej na Wydziale Nauk jako pierwsza kobieta profesor na paryskiej Sorbonie. Została również mianowana dyrektorem Laboratorium Curie w Instytucie Radowym Uniwersytetu Paryskiego, założonego w 1914 r.
Determinacja i niezwykłe osiągnięcia naukowe Marii Skłodowskiej-Curie zaowocowały drugą nagrodą Nobla, którą otrzymała w 1911 r., tym razem w dziedzinie chemii, za opracowanie sposobu pomiaru radioaktywności. Niedługo potem Sorbona zbudowała pierwszy instytut radowy z dwoma laboratoriami, z których jedno miało prowadzić badania nad radioaktywnością pod kierownictwem Marii Skłodowskiej-Curie, zaś drugie miało specjalizować się w badaniach biologicznych w kierunku leczenia raka.
Podczas I wojny światowej Maria Skłodowska-Curie prowadziła prace nad przewoźnymi aparatami rentgenowskich, które mogły być wykorzystywane do diagnozowania urazów w pobliżu linii frontu. Jako założycielka i dyrektorka działu radiologicznego Czerwonego Krzyża Maria Skłodowska-Curie zabiegała u bogatych Paryżan o darowizny na materiały medyczne i pojazdy, które można było przekształcić w ambulanse radiologiczne.
W październiku 1914 r. pierwsze maszyny, nazywane „małymi Curie”, były gotowe do służby na froncie. Maria Skłodowska-Curie pracowała wraz ze swoją córką Irène, wówczas 17-letnią, w sanitarnych ośrodkach ewakuacyjnych blisko linii frontu, wykonując prześwietlenia u rannych w celu zlokalizowania złamań, szrapneli i pocisków. Skłodowska-Curie opracowała również program szkoleniowy dla kobiet, aby nauczyć je korzystania z aparatów radiologicznych.
Maria zainspirowała swoją córkę, Irène Joliot-Curie (1897–1956), do pójścia w swoje ślady i podjęcia kariery naukowej.
Warto tu podkreślić, że Irène Joliot-Curie (wspólnie ze swoim mężem) otrzymała w 1935 r. nagrodę Nobla w dziedzinie chemii, za odkrycie sztucznej radioaktywności. Dzięki temu osiągnięciu rodzina Curie może się poszczycić największą liczbą nagród Nobla. Ten rekord nie został jeszcze pobity.
Irène Joliot-Curie zaangażowała się aktywnie w promowanie edukacji kobiet, zasiadając w komitecie Comité National de l'Union des Femmes Françaises oraz w Światowej Radzie Pokoju. Została odznaczona Krzyżem Oficerskim francuskiej Legii Honorowej (Légion d'honneur).
Po wojnie Maria Skłodowska-Curie kontynuowała swoją pracę jako badaczka, wykładowczyni oraz dyrektorka laboratorium. Otrzymała wiele nagród i wyróżnień, w tym Ellen Richards Research Prize (1921 r.), Grand Prix du Marquis d'Argenteuil (1923 r.) oraz nagrodę Cameron Prize od Uniwersytetu Edynburskiego (1931 r.). Przyznano jej również wiele tytułów honorowych na uniwersytetach całego świata.
Pod przewodnictwem Marii Skłodowskiej-Curie przeprowadzono pierwsze na świecie badania nad leczeniem nowotworów (mas tkankowych mogących przekształcić się w raka) z zastosowaniem izotopów radioaktywnych. Wyniki tych badań posłużyły do opracowania radioterapii stosowanej obecnie u pacjentów chorych na raka.
Niczego w życiu nie należy się bać, należy to tylko zrozumieć. Teraz nadszedł czas, aby zrozumieć więcej, abyśmy mogli mniej się bać. Maria Skłodowska-Curie
Maria Skłodowska-Curie
Maria Skłodowska-Curie zmarła w 1934 r. we francuskim sanatorium, w wieku 66 lat. Przyczyną jej śmierci była anemia aplastyczna, rzadkie schorzenie, polegające na niedoborze czerwonych krwinek wytwarzanych przez organizm. Uważa się, że jej choroba była spowodowana przez narażenie na promieniowanie w związku z jej pracą naukową oraz działalnością w szpitalach polowych podczas I wojny światowej.
Skromna i pełna godności, Maria Skłodowska-Curie była podziwiana i szanowana przez naukowców na całym świecie. Jej praca nie tylko wniosła ogromny wkład w rozwój wiedzy, lecz także przyczyniła się do promowania roli kobiet w nauce i społeczeństwie.