Wystawa
Dora Gabe, za życia jedna z najbardziej popularnych poetek w Bułgarii, obecnie jest ceniona zarówno w swojej ojczyźnie, jak i w całej Europie. Dora Gabe jest znana nie tylko ze swoich wierszy i opowiadań; jej działalność jako tłumaczki przyczyniła się do popularyzowania zagranicznych autorów w Bułgarii oraz bułgarskiej literatury zagranicą. Jest pamiętana jako pisarka, a także jako aktywistka walcząca o pokój i prawa człowieka. Ten rozdział wystawy Pionierki jest poświęcony żyjącej w trudnych czasach kobiecie, która wniosła ogromny wkład w europejską literaturę.
16 sierpnia 1888 r. urodziła się Isidora Gabe (pseudonim Dora przyjęła dopiero później). Jej rodzice wywodzili się z różnych środowisk: matka, Ekaterina Duel, pochodziła z zamożnej ukraińskiej rodziny, zaś ojciec, Peter Gabe, był emigrantem z Rosji i słynnym publicystą oraz politykiem. Był pierwszym Żydem wybranym do bułgarskiego Zgromadzenia Narodowego, chociaż nie był w stanie zrealizować swojego mandatu poselskiego z uwagi na panujący wówczas antysemityzm. Dora i dwójka jej rodzeństwa dorastali w Dybowiku, niewielkiej miejscowości położonej wśród wiejskich krajobrazów północno-wschodniej Bułgarii. Gdy Dora przyszła na świat, Bułgaria istniała jako niezależne księstwo zaledwie od 10 lat. W regionie Dobrudża, w którym Dora spędziła dzieciństwo, mieszkało wiele różnych grup etnicznych, miał również burzliwą historię przynależności państwowej.
Ponieważ Dora pochodziła ze stosunkowo zamożnej rodziny, otrzymała formalne wykształcenie i uczestniczyła w różnych wydarzeniach kulturalnych. Chodziła do szkoły w Warnie, mieście położonym nad brzegiem Morza Czarnego. W wieku 12 lat opublikowała swoje pierwsze wiersze: jeden z nich nosił tytuł „Wiosna” i ukazał się w magazynie „Mladina” („Młodzież”) w 1900 r.
Dora wkrótce odkryła, że jej pasją jest podróżowanie i mieszkanie zagranicą. Pozostała jej zresztą wierna całe swoje życie. Studiowała na wydziale nauk przyrodniczych na Uniwersytecie Sofijskim (zaledwie kilka lat wcześniej dopuszczono możliwość studiowania kobiet), a następnie filologię francuską w Genewie i Grenoble. W 1907 r. wróciła do rodzinnej Dobrudży i podjęła pracę w szkole jako nauczycielka francuskiego.
Po powrocie do Bułgarii Dora poznała Bojana Penewa, wykładowcę literatury bułgarskiej i słowiańskiej na Uniwersytecie Sofijskim. W tamtych czasach zaczynała już zyskiwać rozgłos jako poetka — pierwszy tomik jej wierszy, zatytułowany „Temenugi” („Fiołki”) ukazał się w 1908 r. Bojan Penew należał do nowej, młodej wiekiem elity intelektualnej. Z Dorą łączyły go liczne zainteresowania, szczególnie literatura i poezja bułgarska. Aby móc go poślubić, Dora musiała odejść od judaizmu i przejść na prawosławie. Dora i Bojan pobrali się w 1909 r.
Mimo zamążpójścia Dora w dalszym ciągu wiodła dość niezależne życie, utrzymując rozległą sieć kontaktów z artystami i pisarzami z całej Europy. Na przestrzeni kolejnych 20 lat często się też przeprowadzała, zarówno z mężem, jak i sama, z rozmaitych powodów. I wojna światowa i chaos, jaki wywołała, zmusiły ją do opuszczenia domu. Między 1913 i 1940 r. Dobrudża nie była już częścią Bułgarii, ojczyzny Dory, lecz Rumunii. Mimo że jej mąż otrzymał w 1913 r. stanowisko profesora na Uniwersytecie Sofijskim, do połowy lat 30. XX w. Dora przebywała w różnych krajach Europy, między innymi w Polsce, Niemczech, Szwajcarii, Austrii, Czechach i Wielkiej Brytanii.
W kraju cieszyła się dużą atencją i była doceniana za swój talent. W okresie międzywojennym stała się również znana jako krytyk literacki i w dalszym ciągu utrzymywała kontakty z artystami z Bułgarii i innych krajów. W 1925 r. Ministerstwo Edukacji narodowej zaprosiło ją do współpracy jako redaktorkę serii książek „Библиотека за най-малките” („Biblioteki dla najmłodszych”), co stanowiło dla Dory okazję zajęcia się literaturą dla dzieci — dziedziną, która nabierała dla niej coraz większego znaczenia.
Dziecko jest pełnoprawną osobą, ze wszystkimi uczuciami i wewnętrznym niebiańskim spokojem. Powinniśmy kierować dziećmi, lecz nie terroryzować ich, w przeciwnym razie zabijemy w nich ducha, a to coś najgorszego, co może się przydarzyć w życiu. Człowiek bez ducha jest oderwany od swoich emocji. Powinniśmy czuwać nad dziećmi, ponieważ jesteśmy za nie odpowiedzialni, za przyszłe pokolenie.
Dora Gabe
Krótko po ślubie małżeństwo Dory i Bojana zaczęło przeżywać kłopoty: Bojan miał zdradzać żonę i zmuszać ją, by zrezygnowała z pisania na rzecz tłumaczenia. Rozstali się na długo przed jego śmiercią w 1927 r. Dora miała bardzo krytyczne przemyślenia na temat małżeństwa: „Gdy wyszłam za Bojana Penewa (...), byłam bardziej zaangażowana w realizację jego celów. Jego wpływ wzbogacił mnie, ale zaczęłam tracić własną tożsamość. Nie żyłam swoim wewnętrznym życiem, lecz jego. Mój rozwój nastąpił niestety dopiero po jego śmierci”. (Kowaczewa 2010: 151 ff.)
Do końca lat 30. XX w. Dora zajmowała się redagowaniem literatury dziecięcej, w tym magazynu dla dzieci pt. „Okno”. Pisała także wiersze, opowiadania o swoich podróżach oraz eseje. Publikowała recenzje dzieł bułgarskich i zagranicznych pisarzy oraz poetów w różnych magazynach, a także angażowała się coraz mocniej w działalność polityczną. Była jedną z założycielek bułgarskiego Pen Clubu, jednej z pierwszych międzynarodowych organizacji pozarządowych wspierających walkę o prawa człowieka oraz wolność słowa i literatury.
Po wojnie Dora w dalszym ciągu wspierała relacje międzynarodowe, zwłaszcza między Polską i Bułgarią, na niwie sztuki. Pełniła między innymi funkcję doradcy ds. kulturalnych ambasadzie Bułgarii w Warszawie (w latach 1947–1950). Reprezentowała swój kraj jako prelegentka na licznych konferencjach zarówno w Bułgarii, jak i zagranicą, mówiąc o swojej miłości do literatury oraz prawach człowieka i dzieci.
W późniejszych latach swojego życia Dora Gabe zajmowała się głównie tłumaczeniem dzieł innych autorów, przybliżając bułgarskim czytelnikom literaturę polską, czeską, rosyjską, francuską i grecką, oraz vice versa. Tłumaczyła między innymi dzieła takich klasyków, jak Adam Mickiewicz, Maria Konopnicka i Jiří Wolker. Jej własna twórczość również stała się znana na całym świecie: tomik jej wierszy zatytułowany „Почакай слънце” („Poczekaj, słońce”) został przetłumaczony na różne języki i wydany w dziesiątkach krajów na całym świecie, od Argentyny i Kanady po Wietnam.
Dora Gabe stała się sławna nie tylko za sprawą swojej twórczości artystycznej, chociaż wiele pokoleń dzieci wychowało się na jej poezjach i książkach. Działała również na rzecz praw człowieka, walczyła o prawa dzieci i pokój między krajami, tłumacząc dzieła poetów ważnych dla poszczególnych narodów i przybliżając je w ten sposób szerszemu, międzynarodowemu gronu odbiorców.
Została mianowana honorową ambasadorką Rady Pokoju i odznaczona polskim Złotym Krzyżem Zasługi za swoją działalność dotyczącą stosunków bułgarsko-polskich. Otrzymała także honorowe obywatelstwo Tołbuchina (obecnie Dobricz), miasta w jej rodzinnym regionie.
Dora Gabe zmarła 16 listopada 1983 r. w Sofii, w wieku 95 lat. Jej dom był miejscem spotkań artystów, pisarzy i poetów, ona sama zaś została później uznana za jedną z najważniejszych poetek w historii Bułgarii. Ufundowano narodową nagrodę literacką jej imienia i przyznano ją po raz pierwszy w 115. rocznicę jej urodzin. Nagroda jest przyznawana co pięć lat za wybitne osiągnięcia w dziedzinie bułgarskiej literatury, w hołdzie dla działalności i osiągnięć Dory Gabe.
Gdyby nie było błędów, nie byłoby zaprzeczeń, nie byłoby życia.
Dora Gabe
