Wystawa
Czarnoskórzy w Europie
Trzy portrety rewolucji haitańskiej
Niezwykły wkład czarnoskórych aktorów politycznych w rewolucję haitańską
Współczesne zamieszanie polityczne i społeczne wywołane niesprawiedliwością na tle rasowym, widoczne w wielu częściach świata, ma głębokie korzenie historyczne. Ten rozdział – stanowiący zaledwie rzut oka na znacznie szerszą historię – podkreśla niezwykły wkład czarnoskórych aktorów politycznych w rewolucję haitańską w latach 1791-1804, która ostatecznie była udanym powstaniem przeciwko zniewoleniu i brutalnemu uciskowi ze strony europejskich potęg kolonialnych.
Toussaint Louverture
François-Dominique Toussaint Louverture, (1743-1803) zwany dziś „Ojcem Haiti” wiódł naprawdę niezwykłe życie. Jako przywódca wojskowy i polityczny, walczący o wyzwolenie Haiti spod panowania francuskiego, żył w złożonym świecie konkurujących ze sobą europejskich potęg kolonialnych. Dziedzictwo Toussainta Louverture'a zainspirowało wiele innych osób dążących do wolności i samostanowienia.
Louverture urodził się w niewoli na plantacji we francuskiej kolonii Saint-Domingue na karaibskiej wyspie Hispaniola (na której dziś znajdują się dwa państwa, Haiti i Republika Dominikany).
Ponieważ nie prowadzono rejestrów urodzeń niewolników, wiele szczegółów dotyczących wczesnego życia Toussainta Louverture'a jest nieznanych. Wykształcił go ojciec chrzestny, Pierre Baptiste. Późniejsze listy Louverture’a świadczą, że płynnie posługiwał się językiem kreolskim i francuskim, a także znał filozofię starożytną, renesansową i oświeceniową, która była mu współczesna.
Louverture jest dziś wspominany ze względu na inspirujące przywództwo w czasach rewolucji w kolonii francuskiej, która położyła kres niewolnictwu na Haiti i wyemancypowała Afrykanów zniewolonych na wyspie. Doprowadziło to do powstania Haiti jako suwerennego państwa i pierwszego czarnego narodu poza Afryką. Rewolucja haitańska, która rozpoczęła się w sierpniu 1791 roku, a zakończyła w 1804 roku ogłoszeniem niepodległości Haiti, była najbardziej udanym z wielu buntów zniewolonych Afrykanów, które miały miejsce w regionie Karaibów w czasach plantacji i niewolnictwa. Stanowiła wyraz buntu przeciwko europejskim rządom kolonialnym, potędze militarnej i praktyce niewolnictwa w Saint-Domingue, a także zadziałała jako światełko nadziei dla zniewolonych Afrykanów na całym świecie.
Louverture zmarł w więzieniu po tym, jak został wydany Francuzom w 1803 roku i nie doczekał niepodległości Haiti, którą ogłosił inny przywódca powstania, Jean-Jacques Dessalines. Dessalines ogłosił zniesienie niewolnictwa na Haiti – było to pierwsze wydarzenie tego typu w obu Amerykach. Niezwykłe życie i spuścizna Louverture'a zainspirowały wiele osób głoszących prawo do wolności, godności, niezależności i samostanowienia. W 1988 r. napis poświęcony pamięci Louverture'a został umieszczony w Panteonie w Paryżu:
À la mémoire de Toussaint Louverture, combattant de la liberté, artisan de l'abolition de l'esclavage, héros haïtien mort déporté au Fort-de-Joux en 1803.
[Pamięci Toussainta Louverture'a, bojownika o wolność, twórcy idei zniesienia niewolnictwa, haitańskiego bohatera, który zginął podczas deportacji w Fort-de-Joux w 1803 roku.]
Thomas-Alexandre Dumas, który żył prawie w tym samym czasie, co Toussaint Louverture, również urodził się w Saint-Domingue jako syn Marie-Cessette Dumas, czarnoskórej niewolnicy, która została wzięta do niewoli przez markiza Alexandre'a Antoine'a Davy de la Pailleterie, członka francuskiej szlachty. Gdy Dumas miał 14 lat ojciec zabrał go do Francji, gdzie Thomas-Alexandre rozpoczął edukację, a następnie w wieku 24 lat wstąpił do francuskiej armii jako szeregowiec.
W burzliwym okresie wojen rewolucji francuskiej Dumas stał się wybitnym dowódcą wojskowym, który awansował i ostatecznie został pierwszym naczelnym dowódcą w armii francuskiej rasy innej niż biała. Wyróżniwszy się w kampanii włoskiej i austriackiej w Alpach, kiedy to w wieku 31 lat dowodził ponad 50 000 żołnierzy, Dumas zyskał szacunek swojego najwyższego przywódcy, Napoleona Bonaparte.
Jednak w kolejnej kampanii w Egipcie, gdzie dowodził francuską kawalerią, sprzeciwił się Napoleonowi. Po opuszczeniu Egiptu na niezdatnym do żeglugi statku wiosną 1799 roku Dumas został zmuszony do zejścia na ląd w Królestwie Neapolu i był tam więziony przez dwa lata, zanim powrócił do Francji. Pomimo odzyskania wolności, Dumas został pozbawiony emerytury wojskowej i mimo, że apelował do samego Napoleona o wsparcie finansowe i nowe powołanie, wraz ze swoją rodziną popadł w biedę. Zmarł 26 lutego 1806 roku na raka żołądka.
Jean-Baptiste Belley
Jean-Baptiste Belley – urodzony około 1746 roku na Gorée, sławnej wyspie będącej ośrodkiem handlu niewolnikami u wybrzeży Senegalu – jako niemowlę został wzięty do niewoli i oddzielony od rodziny, a następnie przewieziony do francuskiej kolonii Saint-Domingue. Ostatecznie wywalczył sobie wolność w 1764 roku.
Podobnie jak wielu byłych niewolników z tamtej epoki, Belley walczył we francuskiej armii podczas amerykańskiej wojny o niepodległość, po czym wrócił do Saint-Domingue i rozpoczął karierę plantatora i polityka. W 1793 roku Belley został wybrany do Konwentu Narodowego w Paryżu, stając się jego pierwszym czarnoskórym deputowanym. Przemawiał podczas debaty Konwentu w dniu 3 lutego 1794 r., kiedy to jednogłośnie zdecydowano o zniesieniu niewolnictwa.
Na tym uderzającym portrecie autorstwa Anne-Louis Girodet de Roucy-Trioson Belley ma na sobie mundur przedstawiciela Konwentu i niebiesko-biało-czerwone barwy Republiki. Opiera się o marmurowy cokół z popiersiem francuskiego filozofa działającego na rzecz zniesienia niewolnictwa, Guillaume'a Raynala (1713-1796). Belley pozował do tego portretu w 1797 roku, zanim wrócił z Francji do Saint-Dominique. Do dziś wisi on w kaplicy pałacu wersalskiego. Obraz oddaje złożoność epoki rewolucji i zaciętą walkę o wolność i obywatelstwo w kontekście władzy kolonialnej i imperium.
Kiedy Napoleon Bonaparte wysłał armię, by zdławić powstanie pod wodzą Toussainta Louverture'a, Belley sprzeciwił się brutalnej taktyce francuskich kolonistów. Za odmowę poparcia francuskiej inwazji został zmuszony do powrotu do Francji, gdzie został natychmiast aresztowany i uwięziony w twierdzy Belle Île. Przebywając w niewoli, w 1805 roku napisał do Isaaca Louverture'a, syna Toussainta Louverture'a. Zmarł w więzieniu jeszcze w tym samym roku.
Po zakończeniu rewolucji haitańskiej w 1804 roku dziedzictwo rządów kolonialnych, niewolnictwa i sankcji ekonomicznych nałożonych przez Francję przez wiele lat kładło się cieniem na życiu społecznym i politycznym Haiti. Historycy afrykańscy i karaibscy nie mają dziś wątpliwości co do znaczenia rewolucji haitańskiej i tego, jak to zakończone sukcesem powstanie przyczyniło się do wyzwolenia spod panowania mocarstw kolonialnych. Rewolucja haitańska, związane z nią powszechne powstanie obywatelskie oraz walka o wyzwolenie z kolonialnego panowania i zniesienie niewolnictwa pozostają dzisiaj niezwykle wyrazistym przykładem.