Όχι απλά όμορφη

Ήταν απόγευμα της 23ης Φεβρουαρίου του 1966 όταν η δημοσιογράφος Ελένη Κυπραίου καλησπέρισε για πρώτη φορά τους Έλληνες τηλεθεατές, εκφωνώντας το τηλεοπτικό πρόγραμμα, σηματοδοτώντας την επίσημη έναρξη της ελληνικής δημόσιας τηλεόρασης, μέσω του Εθνικού Ιδρύματος Ραδιοφωνίας (ΕΙΡ). Από τότε και κατά τη διάρκεια των ετών, η παρουσία των γυναικών αλλά και η προβολή τους μέσα από εκπομπές και ντοκιμαντέρ της δημόσιας τηλεόρασης έλαβε διάφορες μορφές.

Η ελληνική τηλεόραση στον αέρα

Τα πρώτα βήματα της δημόσιας τηλεόρασης στην Ελλάδα, συνέπεσαν με την επιβολή της επταετούς Δικτατορίας των Συνταγματαρχών, στις 21 Απριλίου 1967. Η Υπηρεσία Ενημέρωσης Ενόπλων Δυνάμεων (ΥΕΝΕΔ) (αρχική ονομασία Τηλεόραση Ενόπλων Δυνάμεων - ΤΕΔ), απετέλεσε το δεύτερο τηλεοπτικό κανάλι της χώρας. Το 1970, το ΕΙΡ μετονομάστηκε σε Ελληνικό Ίδρυμα Ραδιοφωνίας Τηλεόρασης (ΕΙΡΤ). Σε αυτό το στρατιωτικό, αντι κομμουνιστικό, ακραία συντηρητικό και πατριαρχικό καθεστώς, οι παρουσιάστριες εγκλωβίστηκαν σε έναν ρόλο «οικοδέσποινας» σε εκπομπές μόδας και ομορφιάς, σε παιδικά προγράμματα και σε εκπομπές πολιτισμού, που προβάλλονταν κατά κύριο λόγο από την ΥΕΝΕΔ.

Χαρακτηριστικό είναι το τρέιλερ που προηγούνταν των εκπομπών γυναικείου ενδιαφέροντος (κυρίως εκπομπών μόδας, ομορφιάς και ευεξία).

Ο εκδημοκρατισμός της τηλεόρασης

Με την αποκατάσταση της δημοκρατίας το 1974 ξεκινά μια πιο φιλελεύθερη περίοδος κατά την οποία οι γυναίκες σταδιακά αποκτούν περισσότερα δικαιώματα και ευρύτερη συμμετοχή στο δημόσιο βίο. Το 1975 δημιουργείται η Ελληνική Ραδιοφωνία Τηλεόραση (ΕΡΤ), ως διάδοχος του ΕΙΡΤ. Την περίοδο εκείνη άρχισαν να δουλεύουν στην κρατική τηλεόραση οι πρώτες γυναίκες, σε θέσεις που ως τότε κατείχαν άνδρες, όπως σκηνοθέτριες, διευθύντριες παραγωγής, μοντέρ και ηχολήπτριες, δεχόμενες ωστόσο την καχυποψία και τις προκαταλήψεις των ανδρών συναδέλφων τους. Σπουδαίες γυναίκες των γραμμάτων, των τεχνών και της πολιτικής άρχισαν να εμφανίζονται στην τηλεόραση και να μιλούν για την σημασία της αποκατάστασης της δημοκρατίας, τη νέα περίοδο που ξεκινά για τη χώρα και τις γυναικείες διεκδικήσεις. Η Μελίνα Μερκούρη, σημαντική ηθοποιός και πολιτικός, μιλάει το 1974 στην εκπομπή «Ρεπόρτερς», σχετικά με την επιστροφή της στην Ελλάδα, για τα σχέδιά της για τον πολιτισμό καθώς και για την πρόθεσή της να σκηνοθετήσει ένα ντοκιμαντέρ για τις γυναίκες.

Άλλη μία χαρακτηριστική εκπομπή της περιόδου είναι η “Σύγχρονη Εύα”. Η δημοσιογράφος Έλλη Ευαγγελίδου, παρουσίαζε την εκπομπή για περισσότερο από μία δεκαετία, αναλύοντας μαζί με τους καλεσμένους της σημαντικά ζητήματα της εποχής. Στο παρακάτω απόσπασμα η Ελένη Γλύκατζη-Αρβελέρ, Πρύτανις του Πανεπιστημίου της Σορβόννης, μιλά με την Έλλη Ευαγγελίδου για την εκπαίδευση, την τέχνη, την ιστορία και την κοινωνία.

Το γυναικείο κίνημα σε πρώτο πλάνο

Τη δεκαετία του ’80 σημειώνονται μεγάλες αλλαγές στο οικογενειακό δίκαιο της χώρας και οι γυναίκες για πρώτη φορά και σε μεγάλο βαθμό εξισώνονται με τους άνδρες. Στην δημόσια τηλεόραση προβάλλονται ντοκιμαντέρ που αναδεικνύουν την συμβολή των Ελληνίδων σε κομβικές στιγμές της ιστορίας της χώρας. Στο επεισόδιο με τίτλο «Η γυναίκα στην Αντίσταση» της σειράς ντοκιμαντέρ «Γεννήθηκα γυναίκα» (1982), αναδεικνύεται η συμμετοχή των γυναικών στον αγώνα εναντίον των Γερμανών κατακτητών την περίοδο της Ναζιστικής κατοχής της χώρας (1941-1944).

Ταυτόχρονα, οι γυναίκες δημοσιογράφοι και παρουσιάστριες συμμετέχουν όλο και περισσότερο είτε στην παρουσίαση δελτίων ειδήσεων, είτε στην ανάληψη δύσκολων αποστολών και ρεπορτάζ. Η δημοσιογράφος της ΕΡΤ Εύη Δεμίρη επισκέφθηκε το 1981 την εμπόλεμη Παλαιστίνη και συνομίλησε με ανήλικους μαχητές αλλά και τον πρόεδρο της Παλαιστινιακής Αρχής και ηγέτη της Οργάνωσης για την Απελευθέρωση της Παλαιστίνης Γιάσερ Αραφάτ.

Την ίδια δεκαετία η δημόσια τηλεόραση αφιερώνει πλήθος εκπομπών τόσο στην προβολή γυναικείων προσωπικοτήτων, διακεκριμένων στα γράμματα και στις τέχνες αλλά και στην προβολή απλών καθημερινών γυναικών. Στην ενημερωτική εκπομπή του 1985 «Η γυναίκα στην τηλεόραση» καταγράφεται η παρουσία και η προβολή των γυναικών μέσα από διάφορους τύπους τηλεοπτικών προγραμμάτων.

Η ιδιωτική και η δημόσια τηλεόραση

Η έλευση της ιδιωτικής τηλεόρασης το 1989, οδήγησε σε αυξημένο ανταγωνισμό ανάμεσα στους ιδιωτικούς σταθμούς και τη δημόσια τηλεόραση. Τα ιδιωτικά τηλεοπτικά κανάλια υιοθετούν επιτυχημένα πρότυπα προγράμματος από το εξωτερικό, όπως μουσικά σόου, κωμικές σειρές και σαπουνόπερες. Προσπαθώντας να προσαρμοστεί στο νέο τηλεοπτικό τοπίο, η δημόσια τηλεόραση εισάγει στον προγραμματισμό της και πιο εμπορικές εκπομπές που αναπαράγουν την στερεοτυπική εικόνα της όμορφης και αδύνατης γυναίκας όπως αυτή παρουσιάζεται και μέσα από τα ιδιωτικά κανάλια. Αυτή η προσπάθεια αποτυπώνεται στα εξώφυλλα του επίσημου περιοδικού της ΕΡΤ, την «Ραδιοτηλεόραση», τα οποία για πρώτη φορά λαμβάνουν μια πιο «ελαφριά» θεματολογία, προβάλλοντας κυρίως όμορφες γυναίκες.

Παρά τον ανταγωνισμό, το πρόγραμμα της δημόσιας τηλεόρασης διατηρεί τον ποιοτικό του προσανατολισμό, με έμφαση σε ενημερωτικά και εκπαιδευτικά προγράμματα. Για πρώτη φορά γυναίκα τοποθετείται ως Διευθύντρια Ενημέρωσης, ενώ όλο και περισσότερες γυναίκες κάνουν την εμφάνισή τους στην ΕΡΤ, καταλαμβάνοντας καίριες θέσεις. Στο παρακάτω απόσπασμα η δημοσιογράφος Λιάνα Κανέλλη, στην εκπομπή που παρουσίαζε με τίτλο “Λόγω Τιμής”, συνομιλεί με το Γάλλο συγγραφέα Πασκάλ Μπρυκνέρ για ζητήματα ευρωπαϊκής πολιτικής και πολιτισμού.

Προβάλλοντας κοινωνικά και γυναικεία ζητήματα από την τηλεόραση

Τη δεκαετία του 2000, η δημόσια τηλεόραση, πιστή στην μακρά παράδοση της δημιουργίας ντοκιμαντέρ υψηλών προδιαγραφών και προσπαθώντας να καλύψει το ενδιαφέρον όλων των τηλεθεατών, προχώρησε στην παραγωγή εκπομπών που έθιγαν σύγχρονα κοινωνικά ζητήματα, όπως τη μετανάστευση και τον ρατσισμό. Στην ταινία της Πανδώρας Μουρίκη «Home – H δική μου Σιέρρα Λεόνε» (2007) με πρωταγωνίστρια τη 14χρονη Antonia Medevi, καταγράφονται οι δυσκολίες και οι διακρίσεις που βιώνει στη χώρα μας μια μετανάστρια δεύτερης γενιάς.

Στις μέρες μας γυναίκες δημοσιογράφοι αναλαμβάνουν την παρουσίαση πληθώρας ενημερωτικών και ψυχαγωγικών εκπομπών. Παράλληλα, μέσα από σύγχρονες παραγωγές όπως η σειρά ντοκιμαντέρ «Επικίνδυνες» (2021-2022) αναδεικνύονται ζητήματα ενδοοικογενειακής βίας, σεξουαλικής ταυτότητας και αυτοπροσδιορισμού, σεξουαλικής παρενόχλησης και στερεοτύπων που υφίστανται έως σήμερα.

Οι γυναίκες έχουν παίξει καίριο ρόλο στη λειτουργία της δημόσιας τηλεόρασης από την ίδρυσή της έως σήμερα. Γεμάτες δυναμισμό, επαγγελματισμό, ευαισθησία και δημιουργικότητα συνεχίζουν να προσφέρουν τα μέγιστα στη δημόσια τηλεόραση, τόσο μπροστά όσο και πίσω από τις κάμερες.

This blog is part of the editorials of Europeana Subtitled, a project which enabled audiovisual media heritage to be enjoyed and increased its use through closed captioning and subtitling.